Nizami Gencevi haqqinda melumat

Gizami Gəncəvi

Nizami Gəncəvi XII əsrdə Azərbaycanın ən mühüm elm və mədəniyyət mərkəzlərindən olan Gəncədə sənətkar ailəsində anadan olmuşdur. Atası Yusifi gənc yaşlarında itirmiş, anasının və dayısı Xoca Ömərin himayəsində böyümüşdür. Dövrünün elmlərinə dərindən yiyələnən Nizami Gəncə mədrəsələrində mükəmməl təhsil almış, ərəb və fars dillərini, o cümlədən ilahiyyat, fəlsəfə, tibb, riyaziyyat, astronomiya və musiqi kimi elmləri dərindən öyrənmişdir. Saray şairi olmaqdan imtina edən Nizami, sadə və təvazökar həyat tərzi sürmüş, bütün varlığını yaradıcılığa həsr etmişdir.

Ölməz “Xəmsə” (“Beşlik”)

Nizami Gəncəvinin yaradıcılığının zirvəsi onun 30 il ərzində qələmə aldığı və “Xəmsə” (“Beşlik”) adı ilə məşhurlaşan beş poemadan ibarət toplusudur. Bu əsərlər təkcə Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatının deyil, həm də dünya ədəbiyyatının şah əsərləri hesab olunur.

1. “Sirlər Xəzinəsi” (1174-1175): “Xəmsə”nin ilk əsəri olan bu poema didaktik-fəlsəfi məzmun daşıyır. Əsər konkret bir süjet xəttinə malik deyil, ayrı-ayrı hekayətlər və nəsihətamiz hekayələr vasitəsilə ədalət, xeyirxahlıq, zəhmətkeşlik, hökmdarların vəzifələri kimi mövzulara toxunur. Nizami burada ədalətli cəmiyyət və kamil insan idealını tərənnüm edir.
2. “Xosrov və Şirin” (1180-1181): Dünya ədəbiyyatında ilk böyük məhəbbət dastanı hesab olunan bu əsərdə Sasani hökmdarı Xosrov Pərviz, Bərdə hökmdarının qardaşı qızı Şirin və istedadlı bənna Fərhad arasındakı sevgi üçbucağından bəhs edilir. Nizami bu poemada saf, sadiq və ülvi məhəbbəti, qadın ləyaqətini, zəhmətin gücünü və yaradıcı insanı tərənnüm edir.
3. “Leyli və Məcnun” (1188): Qədim ərəb əfsanəsi əsasında yazılmış bu poema iki gəncin faciəvi sevgi hekayəsindən bəhs edir. Nizaminin qələmində bu dastan feodal cəmiyyətin köhnəlmiş adət-ənənələrinə, insan azadlığını buxovlayan qaydalara qarşı bir etiraza çevrilir. Əsər ilahi eşqin və insan ruhunun dərinliklərinin fəlsəfi təsviridir.
4. “Yeddi Gözəl” (1197): Əsərin mərkəzində Sasani hökmdarı Bəhram Gurun obrazı dayanır. Poemada Bəhramın yeddi fərqli ölkədən olan yeddi şahzadə ilə evlənməsi və hər birinin öz rəvayətini danışması təsvir olunur. Nizami bu hekayələr vasitəsilə ədalətli şah, cəmiyyət və insan münasibətləri haqqında öz fəlsəfi fikirlərini ifadə edir.
5. “İsgəndərnamə” (1203): “Xəmsə”nin sonuncu və ən həcmli əsəri olan bu poema iki hissədən – “Şərəfnamə” və “İqbalnamə”dən ibarətdir. Nizami burada Makedoniyalı İsgəndərin obrazını ideallaşdıraraq onu sadəcə bir fateh kimi deyil, həm də dünyanı dərk etməyə çalışan bir alim, filosof və ədalətli hökmdar kimi təqdim edir. Poema müəllifin cəmiyyət, dövlət və ideal insan haqqındakı baxışlarının yekunudur.

Nizami Gəncəvi haqqında

Nizami Gəncəvi öz yaradıcılığı ilə Şərq poeziyasında yeni bir ədəbi məktəbin əsasını qoymuşdur. Əmir Xosrov Dəhləvi, Əlişir Nəvai, Cami, Füzuli kimi yüzlərlə şair ondan ilham almış, onun əsərlərinə nəzirələr (cavablar) yazmışlar.

• Humanizm: Nizami yaradıcılığının əsasını insana məhəbbət, onun ləyaqətini və azadlığını tərənnüm etmək təşkil edir.
• İdeyalar: Əsərlərində ədalət, bərabərlik, zəhmətə hörmət, elm və maarifin təbliği kimi dövrünü qabaqlayan ideyalar irəli sürmüşdür.
• İncəsənətə Təsiri: Onun poemalarının süjetləri əsasında Şərq miniatür sənətinin nadir inciləri yaradılmış, əsərləri müasir dövrdə opera, balet və simfoniyalara mövzu olmuşdur (Qara Qarayevin “Yeddi gözəl”, Fikrət Əmirovun “Nizami” simfoniyası və s.).

Bu gün Nizami Gəncəvinin heykəlləri Bakı və Gəncə ilə yanaşı, Roma, Sankt-Peterburq, Pekin kimi dünyanın mötəbər şəhərlərini bəzəyir. Onun əsərləri onlarla dilə tərcümə edilərək bütün bəşəriyyətin mənəvi sərvətinə çevrilmişdir. Nizami Gəncəvi təkcə Azərbaycan xalqının deyil, həm də bütün bəşəriyyətin fəxr etdiyi dahi bir sənətkardır.

Nizami Gəncəvi haqqında məlumat

Nizami Gəncəvinin həyat və yaradıcılığına daha ətraflı və dərin bir baxış:

Nizami Gəncəvi: Həyatı, Fəlsəfəsi və Ədəbi İrsinin Dərinlikləri

Nizami Gəncəvi təkcə dahi bir şair deyil, həm də dövrünü əsrlər boyu qabaqlayan humanist bir mütəfəkkir, psixoloq və filosof idi. Onun irsini daha dərindən anlamaq üçün həm şəxsi həyatının detallarına, həm də əsərlərinin çoxqatlı məna çalarlarına nəzər salmaq vacibdir.