Yuxu haqqinda bilmediklerimiz

Bir çox insanlar illərdir cəmiyyətdə geniş yayılmış və çox vaxt səhvən doğru olduğuna inanılan dezinformasiya səbəbindən yuxusuzluq yaşayır.

Bu məlumat yuxusuzluğa səbəb olur.

Sağlamlıqla bağlı bir çox mövzular haqqında yanlış məlumat var, tez-tez səhvən doğru olduğuna inanılır və bu, sağlamlığımıza təhlükə yarada bilər. Məsələn, yuxu… Yuxu sağlamlığımız üçün həlledicidir. Ancaq yuxu ilə bağlı yanlış məlumatlara görə edilən və çox vaxt səhvən doğru olduğuna inanılan səhvlər, yuxusuzluq və gündüz həddindən artıq yuxululuq kimi bir çox yuxu pozğunluğuna səbəb ola bilər və eyni zamanda diaqnoz və müalicəni gecikdirə bilər. Bəs yuxu haqqında doğru olduğuna inandığımız yanlış məlumatlar hansılardır?

Yuxu haqqinda bilmediklerimiz – 9 yanlış fikir

Yanlış: Sağlam yuxu ən az 8 saat olmalıdır

Doğrusu: Cəmiyyətdə ən çox inanılan yanlış fikirlərdən biri sağlam yuxunun ən az 8 saat olmasıdır. Zənn edildiyinin əksinə, sağlam yuxu müddəti insandan insana dəyişir. Bu müddət genlərimizdə müəyyən edilmişdir və onu dəyişdirmək çox da mümkün deyil. Bununla belə, əgər gecə yuxusu sağlam deyilsə, məsələn, tez-tez kəsilirsə, şübhəsiz ki, yataqda keçirilən ümumi vaxt uzanacaqdır. Bu da bir yuxu pozğunluğunun əlamətidir.

Yanlış: Axşam içəcəyim bir fincan qəhvə yuxumu qaçırmaz

Doğrusu: Qəhvə və çayda olan maddələr yuxuya başlamağı təmin edən beyin hüceyrələrində mənfi təsir yaradır və yuxuya keçidimizi çətinləşdirir. Bu vəziyyət fərdi fərqlilik göstərsə də, ümumiyyətlə, qəhvə, çay, enerji içkiləri və kofein tərkibli digər maddələrin yuxunu pozan təsirləri 6 saata qədər uzana bilər. Yəni, günortadan sonra içilən tünd qəhvə və ya çay, gecə yuxuya getməyi çətinləşdirə bilər.

Yanlış: Az yatmaq daha yaxşıdır

Doğrusu: Az yatmaq beynimizin yalnız yuxuda edə bildiyi bəzi funksiyaları yerinə yetirməsinə mane olur. Məsələn, bəzi öyrənmə və yaddaş funksiyaları üçün yuxu şərtdir. Az yatmaq bu yaddaş funksiyalarının yerinə yetirilməsinə mane olur. Bunun nəticəsində də daha çətin öyrənilir və qavranılır. Yenə də, bəzi metabolik fəaliyyətlərin və iştaha tənzimlənməsinin təmin edilməsi üçün sağlam bir yuxu-oyanma dövrü çox vacibdir. Məhz bu səbəbdən qeyri-kafi yuxu çəki artımı ilə nəticələnir.

Yanlış: Yuxu apnesi artıq çəkili insanların xəstəliyidir

Doğrusu: Cəmiyyətdə geniş yayılmış inanışın əksinə, yuxu apnesi əslində hər yaşda və hər çəkidə görülə bilər. İrəliləmiş yuxu apnesi olan şəxslər əksər hallarda kilolu olurlar, lakin bu vəziyyət xəstəliyin bir nəticəsidir. Yəni kilolu olduqları üçün xəstə deyillər; əksinə, problemləri olduğu üçün çəki alırlar.

Yanlış: Hər yuxu probleminin diaqnozu üçün yuxu testi şərtdir

Doğrusu: Yuxu testi də adlandırılan polisomnoqrafiya yuxu xəstəliklərinin diaqnozunda ən çox istifadə olunan laboratoriya metodudur. Lakin bu test, hər yuxu xəstəliyinin diaqnozu üçün şərt deyil. Yuxu xəstəliklərinin diaqnozu, bütün digər xəstəliklərdə olduğu kimi, şəxsin şikayətlərinin anlaşılması, müayinə edilməsi və zəruri hallarda yuxu testi ilə digər laboratoriya müayinələrinin aparılması ilə qoyulur. Yəni, yuxu testi vacib bir diaqnostik üsuldur, lakin hər yuxu xəstəliyinin diaqnozu üçün zəruri bir test deyil.

Yanlış: Gecə yata bilmədiyim üçün gündüz yatmalıyam

Doğrusu: Bu qətiyyən yanlış bir məlumatdır. Əslində, insan beyni gecə yuxu, gündüz oyanıqlıq üçün hazırdır. Gecə yata bilməyən bir şəxsin gündüz yatması növbəti gecəni yenidən yuxulu keçirməsinə səbəb olur.

Yanlış: Gecə gec yatsam, səhər gec qalxmalıyam

Doğrusu: Sağlam yuxu üçün ən vacib şərtlərdən biri, qalxma vaxtını mümkün qədər sabitləşdirməkdir. Buna görə də, gecə hansı saatda yatılırsa yatılsın, səhər eyni saatda qalxmaq lazımdır. Hətta həftəsonu-həftəiçi, iş günü-tətil günü fərqi olmadan səhərlər eyni saatda yataqdan qalxmaq, sonrakı gecənin sağlam olması üçün ən vacib qaydanı təşkil edir.

Yanlış: Yatmazdan əvvəl nə qədər yorulursam, o qədər asan yataram

Doğrusu: Zənn edildiyinin əksinə, yatağa nə qədər yorğun girsək, yuxuya getməyimiz bir o qədər çətinləşir. Buna görə də, yatmaq vaxtından bir neçə saat əvvələ qədər olan dövrdə, ağır fiziki fəaliyyət tələb edən işləri etməməli, bu saatlarda idmandan və digər fiziki fəaliyyətlərdən uzaq durmalıyıq. Yatağa dincəlmiş olaraq girmək yuxuya getməyi asanlaşdıracaqdır.

Yanlış: Yataqda kitab oxumaq, televizora baxmaq yuxuya getməyi asanlaşdırır

Doğrusu: Yataqda kitab oxumaq, televizora baxmaq, telefon və ya kompüterdə vaxt keçirmək zənn edildiyinin tam əksinə, yuxuya getməyi çətinləşdirir. Bu cür fəaliyyətləri yataqdan kənarda, hətta mümkünsə başqa bir otaqda həyata keçirmək və yatağı yalnız yuxu üçün istifadə etmək lazımdır. Əslində bunun tam tərsi də keçərlidir. Yəni yataqdan kənarda yatmaq, mürgüləmək də sağlam yuxunu pozan bir faktordur.

Yuxu haqqinda bilmediklerimiz – təəccüblü fakt

• İnsan şüurlu şəkildə yuxusunu təxirə salan yeganə məməlidir.
• Orta statistik insan yeddi dəqiqədə yuxuya gedir.
• Yuxusuzluq, dünyada ən çox rast gəlinən yuxu pozğunluğudur.
• Qadınlar kişilərdən daha çox yatır, lakin yuxusuzluqdan əziyyət çəkmə ehtimalları da kişilərdən daha yüksəkdir.
• Yenidoğulmuş körpələrin valideynləri, uşaqlıq həyatlarının ilk 2 ilində 6 aylıq yuxularını itirirlər.
• Hər bir uşaq ananın qeyri-kafi yuxu alma riskini yüzdə 46 nisbətində artırır.
• Yeni doğulmuş körpə kişilərin yuxusuna qadınlardan daha çox təsir edir. ABŞ-da aparılan bir araşdırma, uşaqlarının həyatının ilk bir neçə ayında bir neçə cütü izləyib. Buna görə qadınlar gecələr daha tez-tez oyansalar da, kişilər ümumilikdə daha az yatıblar.
• Yenidoğulmuş körpələr 24 saat ərzində orta hesabla 15-16 saat yatırlar.
• Müntəzəm olaraq uçanlar daha çox yuxu çatışmazlığı riski altında ola bilərlər. Yüksək hündürlüklərdə uçmaq, oksigen çatışmazlığı səbəbindən yuxunun pozulmasına səbəb olur.
• Yuxusuz bir gecə beyninizə sərxoş olmaqla eyni şəkildə təsir edir.
• Yuxu beyində xatirələri möhkəmləndirən dəyişiklikləri işə saldığından, yuxu çatışmazlığı yaddaşınıza təsir edə bilər.
• Yuxu çatışmazlığı çəki artımına səbəb ola bilər. Eyni zamanda, yatarkən kalori yandıra bilərsiniz. Buna görə də sağlam çəkidə qalmaq istəyirsinizsə, yuxu çox vacibdir.
• Gecədə 7 saatdan az yatan yetkinlərdə astma, xərçəng və diabet xəstəliklərinin riskləri artır.
• Gecədə 7 saatdan az yatan insanların erkən ölmə ehtimalı yüzdə 12 daha çoxdur.
• Yemək yemədən 74 günə qədər yaşaya bilərsiniz, lakin bir insan yuxusuz ən çox 11 gün yaşaya bilər.

Yuxu haqqinda bilmediklerimiz – Maraqlı

Yuxu Haqqında Çox Güman ki, Bilmədiyiniz Maraqlı Faktlar

• Bir insanın həqiqətən oyaq olub olmadığını anlamağın yeganə yolu tibbi müayinədir. Çünki gün ərzində gözlərimiz açıq şəkildə qısa yuxulara gedirik və bunun fərqinə varmırıq.
• Bir insanın indiyə qədər yuxusuz keçirdiyi ən uzun müddət 18 gün, 21 saat, 40 dəqiqədir! Bu insanın yaşadığı problemlər bunlardır: hallüsinasiya, paranoya, görmə qabiliyyətinin bulanıqlığı, danışmaqda çətinlik, yaddaş itkisi, konsentrasiya qabiliyyətinin olmaması.
• Körpə sahibi olan valideynlər körpələri doğulduqdan sonra ilk il ərzində 400-dən 750 saata qədər daha az yatırlar.
• 1998-ci ildə bir araşdırma aparıldı, lakin bu araşdırmada əldə edilən məlumat səbəbi anlaşılmadığı üçün elm dünyasında elmi məlumat kimi qəbul edilmədi. Bu araşdırmanın nəticəsinə görə, dizlərin arxa hissəsinə güclü bir işıq düşəndə insanların yuxu dövrü yenidən proqramlaşdırılır. Səbəbi hələ də bilinmir.
• Yuxu apnesi yaşayan insanların nəfəsi bir gecədə 300 dəfə dayana bilər. Ürək tutması və iflic riskinin yuxu apnesi olan şəxslərdə daha yüksək olmasının səbəbi nəfəsin dayanması olaraq göstərilir.
• İnsanlar REM yuxusunda xorlamırlar. Xorlama REM dövründən kənarda baş verir.
• İnsanlar 25 yaşına qədər 10 saat, 25-65 yaş arasında 8 saat, 65 yaşdan yuxarı 6 saat yuxuya ehtiyac duyurlar. Bir neçə il əvvəl qadınların əslində kişilərdən bir saat daha çox yuxuya ehtiyac duyduqları anlaşıldı.
• Hündürlük artdıqca yuxuya getmə müddəti uzanır. Xüsusilə 4 km-dən yuxarıda bu vəziyyət daha da aydın görünür. Səbəbi hələ tam anlaşılmayıb, lakin oksigen səviyyəsindəki dəyişiklik güclü bir ehtimal olaraq dəyərləndirilir.
• Boşanmış və ya həyat yoldaşı vəfat edən insanların demək olar ki, hamısında yuxu ilə bağlı problem aşkar edilir.
• Zəngli saatlar hələ icad edilmədikdə insanları oyatmaq bir peşə idi. Bu peşə ilə məşğul olanlar əllərindəki uzun çubuqlarla müştərilərinin pəncərələrinə vuraraq onları oyadır və qarşılığında pul alırdılar.
• İlbizlər 3 il yata bilir. Su samurları yatarkən əl-ələ tutuşurlar. Səbəbi isə yatarkən axıntı ilə fərqli yerlərə sürüklənməməkdir! Pişiklər həyatlarının 70%-ni yataraq keçirirlər. Zürafələr isə bir gün ərzində yalnız 5 dəqiqə yuxu ilə kifayətlənə bilir, ən çox 30 dəqiqə yatırlar. Həmçinin, heyvanların yuxu gördüyü hələ də elmi olaraq sübut olunmayıb.