Kortizol nədir? Kortizol Hormonu nədir?

Kortizol nədir? Kortizol nə edir?

Bədənin stresə reaksiyasını tənzimləyən kortizol hormonu bizi enerjili və sağlam saxlayır.

Bədənin stressə qarşı reaksiyasını tənzimləyən, qan təzyiqini və qan şəkərini yüksəldərək immunitet sistemini sıxışdıran kortizol hormonunun insan həyatı üçün böyük əhəmiyyəti var. Bədənin bütün mexanizmini işə salan həyəcan vəziyyətinin xəbərçisi kimi də tanınır. Memorial Bahçelievler Xəstəxanası Endokrinologiya və Metabolik Xəstəliklər Bölümündən Dos. Dr. Nazlı Gülsoy Kırnap kortizol hormonu haqqında məlumat verdi.

Kortizol nədir?

Kortizol, orqanizmin stresə reaksiyasını tənzimləyən böyrəküstü vəzilərdə (suprarenal bezlər) istehsal olunan bir hormondur. Kortizol stress hormonu kimi də tanınır. Bizi enerjili və sağlam saxlayır. Onun əsas funksiyası fiziki və psixoloji stressi idarə etməkdir. Bədənin stresə reaksiyası kortizol səviyyəsini artırmaqdır. Kortizol səviyyəsinin tələb olunan dəyərdən yüksək və ya aşağı olması bir çox simptoma səbəb ola bilər. Bu vəziyyət bəzi xəstəliklərin tətikçisi ola bilər. Qan təzyiqini və qan şəkərini artırır və immunitet sistemini zəiflədir. Kortizolun daimi yüksək səviyyəsi mədə xorası, piylənmə, yüksək qan təzyiqi, yorğunluq, narahatlıq, yüksək qan şəkəri və xolesterola səbəb ola bilər. Əksinə, aşağı kortizol səviyyələri aşağı təzyiq və xroniki yorğunluq sindromu kimi vəziyyətlərə səbəb ola bilər.

Kortizol, bədənin stressə reaksiyasını tənzimləyən, bədəndəki adrenal bezlərdə təbii olaraq istehsal olunan bir steroid hormondur. Kortizol, həyəcan, qorxu və stress yaşandığı zaman bədənə uyğunlaşdığı üçün stresə reaksiyadakı roluna görə stress hormonu olaraq da tanınır.

Beyində hipofiz hormonu tərəfindən ifraz olunan ACTH adlı stimullaşdırıcı hormonun nəzarəti altındadır. Onun orqanizmdə ifrazı düz xətt kimi deyil. Həyatın axarına uyğunlaşır. Orqanizmdə həyəcan artdıqca artır, yatanda yatır, gərgin olanda stress olur. Bədəndəki həyəcan vəziyyətinin xəbərçisidir.

Kortizon xaricdən alınan kortizolun sintetik formasıdır. Kortizon dərmanları kortizolun təsirini təqlid edir. Kortizolun sintetik formasına kortizon deyilir. Hər ikisi qlükokortikoidlər adlanan hormonlar sinfinə aid olan steroid hormonlardır.

Kortizol hormonunun süni forması bədənə kortizon olaraq bilinən yeridilir. Kortizon iynələri immunitet sistemini aktivləşdirir və bədəndə iltihabı azaldır. Bu sayədə xəstənin ağrı və ya ödem kimi şikayətləri sona çatır.

Kortizol nə edir?

Stress hormonu olan kortizol orqanizmdə bir çox funksiyaları yerinə yetirir. Kortizolun əsas məqsədi bədəndəki stressi idarə etmək və nəzarət etməkdir. Stress hormonunun əsas funksiyaları:

• İltihabı azaldır,
• Qan şəkərini artırır,
• Qan təzyiqini artırır,
• Yuxu rejimini nəzarət altında saxlayır,
• Bədəndəki makronutrientləri idarə edir,
• Bədənin stress balansını təmin edir,
• Bədəndə enerjini artırır,
• Maddələr mübadiləsini nəzarət altında saxlayır,
• İmmunitet sistemini sıxışdırır.

Bundan əlavə, kortizol bədənin bir çox orqanına təsir göstərə bilər. Kortizoldan təsirlənən bədən sistemlərinə tənəffüs sistemi, immun sistemi, əzələ sistemi, sinir sistemi, reproduktiv sistem və ürək-damar sistemi daxildir. Kortizolun bədənin demək olar ki, hər yerinə çatmasının səbəbi, bədənin bir çox yerində hüceyrə reseptorlarının olmasıdır. Bu yolla bədənin bir çox yerinə çata bilir.
Kortizolun (stress hormonu) faydaları var, lakin yüksək və ya aşağı olduqda bədənə də zərər verə bilər.

Kortizol səviyyəsini necə ölçmək olar?

Bədəndəki kortizol səviyyəsini ölçmək üçün bəzi testlər var. Kortizol səviyyələrini ölçmək üçün sidik testi, qan testi və tüpürcək testi kimi üsullar ayrıca və ya birlikdə tələb oluna bilər. Kortizol testi bədəndəki kortizol hormonunun səviyyəsinin yüksək və ya aşağı olduğunu göstərir. Sidikdə kortizol testi üçün 24 saatlıq sidik toplama tələb olunur. Normal kortizol səviyyələri 5-20mcg/dL arasında olmalıdır. Kortizol testləri adətən səhər saat 8-də aparılır. Test nəticələri bəzi xarici amillərdən və test nəticəsinə təsir edə biləcək vəziyyətlərdən asılı olaraq dəyişə bilər. Bu səbəbdən bir neçə dəfə kortizol testləri tələb oluna bilər.

Yüksək kortizolun əlamətləri hansılardır?

Yüksək kortizol səviyyələri də bəzi problemlərə səbəb ola bilər. Yüksək kortizolun simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

• Hipertoniya
• Dokuların bərpası və uzun şəfa prosesinin azalması
• Əzələlərdə güc itkisi
• Zəiflik
• Baş ağrısı
• Akne sızanaqlarının əmələ gəlməsi
• Anormal çəki artımı
• Davamlı qıcıqlanma
• Dəridə göyərmə və qızartı kimi simptomlar
• Təhlükəli yüksək qan şəkəri
• Bədənin müxtəlif yerlərində çatlar

Yüksək kortizol səviyyələri uzun müddət müalicə olunmazsa və ya nəzərə alınmazsa, Cushing sindromuna səbəb ola bilər. Cushing sindromu olan şəxslərdə yüksək kortizolun müalicəsi daha əhatəli ola bilər. Yüksək kortizol da psixoloji problemlər, osteoporoz, diabet və ürək xəstəlikləri kimi bir çox problemə səbəb ola bilər. Yüksək kortizol səviyyələrinin simptomları ilə qarşılaşdığınız zaman dərhal tibbi yardım axtarmaq, vəziyyətin inkişafının qarşısını almaq və müalicənizin müvəffəqiyyətini təmin etmək üçün vacibdir.
Cərrahiyyə və ya dərman müalicəsi xaricində gündəlik həyatımızda edilən dəyişikliklər yüksək kortizol səviyyələrinə müsbət təsir göstərə bilər. Bunlar:
Sosial əlaqələr: Gündəlik həyatda sosial əlaqələrə diqqət yetirmək və stressdən mümkün olduğu qədər uzaq durmaq kortizolun yüksək olması üçün faydalı olacaq.
Nəfəs alma məşqləri: Nəfəs alma məşqləri bədəndəki oksigen miqdarını artıraraq stress səviyyələrini azaldır.
İdman və idman: İdman və idman stressi azaltmağa kömək edir.
Yuxu rejimi: Yuxu problemləri kortizol səviyyəsinin artmasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən nizamlı və keyfiyyətli yuxu kortizol səviyyəsini balanslı saxlamağa kömək edə bilər.

Aşağı kortizolun əlamətləri hansılardır?

Aşağı kortizol səviyyələri bədən kifayət qədər kortizol, stress hormonu istehsal edə bilmədikdə baş verir və bu, bəzi simptomlara səbəb ola bilər. Aşağı kortizolun nəticəsi olaraq yaşanan simptomlara aşağıdakılar daxildir:

• Hipoqlikemiya
• Əsəbilik vəziyyəti
• Düzensiz menstrual dövrü
• Əzələ zəifliyi
• İştahın azalması
• Anormal çəki itirmək
• Bulantı və qusma
• Hipotansiyon
• İshal
• Qarın ağrısı

Bədəndə kortizol səviyyəsinin azalması bəzi xəstəliklər və problemlərə də yol aça bilər. Addison xəstəliyi kortizolun azalmasına səbəb ola bilər. Addison xəstəliyi xroniki hala gələ bilən bir xəstəlikdir. Kortizol çatışmazlığı adrenal böhran adlanan bir vəziyyətdə də baş verə bilər. Adrenal böhran ciddi qəbul edilməli olan ciddi bir vəziyyətdir. Adrenal böhran yaşayan insanlar huşunu itirmə və aşağı qan təzyiqi kimi simptomlarla qarşılaşa bilərlər. Kortizolun aşağı olması əlamətləri meydana çıxarsa, gecikmədən müalicəyə başlanılmalı və neqativ halların qarşısı alınmalıdır.

Yaşa Görə Kortizol Dəyərləri

Yaş və cinsə uyğunlaşdırılmış 24 saatlıq kortizol sidik testi üçün istinad dəyərləri aşağıda verilmişdir.

Qadın xəstələr üçün:

• 3-8 yaş (0-18)
• 8-12 yaş (0-37)
• 12-17 yaş (0-56)
• 17 yaş və yuxarı (0 ilə 45 arası)

Kişi xəstələr üçün:

• 3-8 yaş (0-18)
• 8-12 yaş (0-37)
• 12-17 yaş (0-56)
• 17 yaş və yuxarı (0 ilə 60 arası)

Qan kortizol testi üçün istinad dəyərləri aşağıda verilmişdir.

Səhər saat 7:00-9:00 arasında 5-22 mkq/dL arasında olan kortizon səviyyəsi, günorta saat 3:00-5:00 arasında isə 3-16 mkq/dL arasında kortizon səviyyəsi normal sayılır.

Kortizol haqqında tez-tez verilən suallar

Kortizol Hormonu nədir?

Kortizol bədənin stresə reaksiyasını tənzimləyən və idarə edən bir hormondur. Stress hormonu kimi də tanınır.

Kortizol, hər bir böyrəyin üstündə yerləşən iki adrenal bez tərəfindən istehsal olunan bir hormondur. Kortizol orqanizmin stresə reaksiyasında mühüm rol oynayır. Bu, bədənin yağ, zülal və karbohidratların istifadəsini və ya metabolizminizi idarə etməyə kömək edir və iltihabı yatırmağa kömək edir. Qan dövranında şəkərin miqdarını, beynin qlükoza istifadəsini və bədəndəki toxumaları təmir edən maddələrin mövcudluğunu artırır. Kortizol qaraciyərə, əzələlərə, yağ toxumasına və mədəaltı vəziyə təsir göstərir.

Kortizol Nə olmalıdır?

İdeal qan kortizol səviyyəsinin 5 ilə 20 mkq/dL arasında olması gözlənilir.

Aşağı Kortizol nədir?

Bədəndə kifayət qədər kortizol istehsal edilmədikdə, kortizol aşağı düşə bilər. Kortizolun aşağı olması bədənə zərər verə bilər və bu vəziyyətdə başgicəllənmə, sürətli kilo itkisi, halsızlıq və qan şəkərinin aşağı düşməsi kimi bəzi əlamətlər yaşana bilər.

Kortizolu necə aşağı salmaq olar?

Kortizol səviyyələri yüksək səviyyədədirsə, həkiminiz yüksək kortizol səviyyələrini azaltmağa kömək etmək üçün dərman və əlavələr tövsiyə edə bilər. Eyni zamanda, müxtəlif idmanla məşğul olmaq kimi bəzi həyat dəyişiklikləri də bu mənada müsbət təsir göstərə bilər.

Yüksək kortizol hormonunun əlamətləri hansılardır?

İnsan özü yüksək kortizol səviyyəsini anlaya bilmir. Mütəxəssislər tərəfindən diaqnoz edilə bilən kortizolun görkəmli simptomları bunlardır:

• Xəstənin çəkisi artır
• Dərinizdə bəzi çatlar
• Osteoporoz
• Şəkər xəstəliyi səbəbiylə sağalmayan yaralar olmasına baxmayaraq ailədə şəkərli diabet öyküsü yoxdur
• Yüksək qan təzyiqi və dərinin incəlməsi yüksək korsitol əlamətləri arasında ola bilər. Bununla belə, yüksək kortizol səviyyələri çox nadirdir. Bu səbəbdən hər çəki artımı və ya yüksək təzyiq yüksək kortizol olaraq şərh edilməməlidir. Bəzi şişlər yüksək kortizol səviyyələrinə səbəb ola bilər.

Yüksək kortizol səviyyələrinə diaqnoz qoymaq üçün çoxlu testlər və mütəxəssislər tərəfindən ətraflı müayinə tələb olunur.

Kortizol Hormonunun səviyyəsi nə olmalıdır?

Kortizol hormonunun xüsusi bir dəyəri yoxdur. Bədənə və yaşanan vəziyyətə görə dəyişir. Bir insan həyəcanlı və ya streslidirsə, kortizol hormonu uyğunlaşır. Həyat üçün vacib olan bu hormonun aşağı və ya yüksək səviyyədə olması nadir hallarda aşkar edilir.

Aşağı kortizol hormonunun əlamətləri hansılardır?

Həyati funksiyalarda çox əhəmiyyətli rolu olan kortizol hormonunun aşağı səviyyələri çox nadir hallarda olur. Görünən və aşağı olduqda, xəstə dayana bilməz. Zəiflik, yorğunluq, iştah və kilo itkisi kortizol hormonunun aşağı olmasının əlamətləri arasındadır.

Kortizol hormonu testi varmı?

Kortizol səviyyələri qan, sidik və tüpürcək nümunələrindən alınan testlərlə ölçülür. Xəstənin şikayətləri birləşdirilir və dinamik testlərlə kortizol hormonunun hərəkəti izlənilir. Stress kimi müxtəlif vəziyyətləri təqlid edən hormonlar xəstəyə yeridilir və kortizol səviyyələrindəki artım və azalma tam zamanlı olaraq izlənilir.

Hormon verildikdən sonra kortizolun 30 və ya 60 dəqiqə ərzində müəyyən bir səviyyəyə çatması gözlənilir. Dəyərlər artmazsa, bu, problemi göstərə bilər.

Dəriyə çəkilən kremlərdən gözə atılan damcılara qədər bir çox fərqli faktor kortizol hormonunun səviyyəsinə təsir edə bilər. Buna görə də, kortizol səviyyəsini ölçən çoxsaylı təsdiqləyici testlər xəstəliyin diaqnozunda vacibdir.

Kortizol Hormonu Haqqında Digər Tez-tez Verilən Suallar

Kortizol bədəndə nə edir?

Kortizol bədəndə sağ qalmağımıza kömək edən hormonlardan biri kimi tanınır. Stressli, xoşbəxt, həyəcanlı və ya yatdığınız zaman kortizol hormonu da bədəndə paralel olaraq fəaliyyət göstərir.

Kortizol yüksək olarsa nə olar?

Yüksək kortizol səviyyəsi nadir bir xəstəlikdir. Kortizolun yüksək olduğu, xəstənin kökəldiyi, dəridə çatların əmələ gəldiyi, osteoporozun meydana gəldiyi, ailədə şəkər xəstəliyi olmasa belə, şəkər xəstəliyinə bağlı sağalmayan yaralar, yüksək təzyiq, incəlmə kimi problemlər yarandığı hallarda. dəri yüksək kortizol əlamətləri arasında ola bilər.

Kortizol çatışmazlığına nə səbəb olur?

Zəiflik, yorğunluq, iştah və kilo itkisi aşağı kortizol hormonunun əlamətləri arasındadır.

Kortizon enjeksiyonlarının faydaları və zərərləri nələrdir?

Bədənə vurulan kortizol hormonunun süni forması kortizon kimi tanınır. Kortizon iynələri immunitet sistemini aktivləşdirir və bədəndə iltihabı azaldır. Xəstənin ağrı və ya ödem kimi şikayətləri bu şəkildə sona çatır.

• Allergik problemlər
• Göz xəstəlikləri
• Revmatik xəstəliklər
• Hormonal xəstəliklər

Kortizon enjeksiyonlarının istifadə edildiyi bəzi məlum xəstəliklər var. Bununla belə, kortizon inyeksiyalarının uzun müddət istifadəsi, menstruasiya pozuntuları, sızanaqlar, həddindən artıq tüklənmə və artıq çəki artımı kimi problemlərə səbəb ola bilər.