Duzeltme sozler numune

Azərbaycan dilində düzəltmə sözlər, söz köklərinə və ya sadə sözlərə leksik şəkilçilər (sözdüzəldici şəkilçilər) artırmaqla yaranan yeni mənalı sözlərdir. Bu üsul dilin zənginləşməsində mühüm rol oynayır. Düzəltmə sözlər müxtəlif nitq hissələrinə aid ola bilər.

Aşağıda hər bir nitq hissəsinə aid düzəltmə sözlərə dair nümunələr və onların yarandığı şəkilçilər göstərilmişdir:

Düzəltmə İsimlər

İsimlər başqa nitq hissələrindən (isim, sifət, say, fel) leksik şəkilçilər vasitəsilə düzələ bilər.

İsimdən isim düzəldən şəkilçilər:

• -çı, -çi, -çu, -çü: dənizçi, neftçi, odunçu, üzümçü, Aşıqçı (sənət, peşə, məşğuliyyət bildirir)
• -lıq, -lik, -luq, -lük: meşəlik, yaxşılıq, odunluq, gözəllik (məkan, mücərrəd məna, əşya üçün nəzərdə tutulma bildirir)
• -stan (-ıstan, -istan, -ustan, -üstan): Gülüstan, Dağıstan, Türküstan (məkan, ölkə adı bildirir)
• -ça, -çə: kitabça, bağça, qazança (kiçiltmə mənası bildirir)
• -daş: vətəndaş, sirdaş, yoldaş (müştərəklik, şəriklik bildirir)

Sifətdən isim düzəldən şəkilçilər:

• -lıq, -lik, -luq, -lük: gənclik, şadlıq, bolluq, pislik

Saydan isim düzəldən şəkilçilər:

• -lıq, -lik: birlik, onluq, beşlik

Feldən isim düzəldən şəkilçilər:

• -ış, -iş, -uş, -üş: baxış, anlayış, döyüş, gülüş
• -aq, -ək: yataq, döşək, qaçaq
• -qı, -gi, -qu, -gü: asqı, sərgi, pusqu, görgü
• -ıcı, -ici, -ucu, -ücü: alıcı, seçici, qurucu, bölücü
• -ıntı, -inti, -untu, -üntü: qırıntı, tikinti, ovuntu, çöküntü
• -ma, -mə: dondurma, çəkmə, qoşma

Düzəltmə Sifətlər

Sifətlər də müxtəlif nitq hissələrindən törəyə bilər.

İsimdən sifət düzəldən şəkilçilər:

• -lı, -li, -lu, -lü: dadlı, şəhərli, duzlu, güclü
• -sız, -siz, -suz, -süz: dadsız, şəkilsiz, duzsuz, gücsüz
• -i, -vi: tarixi, ailəvi, daxili
• -dakı, -dəki: həyətdəki, evdəki
• -cıl, -cil, -cul, -cül: zarafatcıl, insancıl, yuxucul
• -kı: dünənki, axşamkı

Feldən sifət düzəldən şəkilçilər:

• -qan, -kən, -gən: çalışqan, sürüşkən, deyingən
• -ağan, -əyən: ağlağan, güləyən, qaçağan
• -ıq, -ik, -uq, -ük: sınıq, əzik, uçuq, sökük
• -qın, -kin, -qun, -kün: satqın, kəskin, yorğun, küskün
• -ınc, -inc: qorxunc, gülünc

Düzəltmə Fellər

Fellər adlardan (isim, sifət, say, əvəzlik, zərf) və digər fellərdən yarana bilər.

Adlardan fel düzəldən şəkilçilər:

• -la, -lə: başla, işlə, gözlə, dişlə
• -lan, -lən: ruhlan, səhərlən, evlən
• -laş, -ləş: yaxşılaş, vidalaş, dostlaş
• -al, -əl: çoxal, daral, düzəl
• -ar, -ər: ağar, göyər, yaşar

Feldən fel düzəldən şəkilçilər (Felin qrammatik məna növlərini yaradan şəkilçilər):

• -ıl, -il, -ul, -ül (Məchul növ): yazıl, deyil, qurul, süzül
• -ın, -in, -un, -ün (Qayıdış növ): geyin, açın, yuyun, döyün
• -ış, -iş, -uş, -üş (Qarşılıq-birgəlik növ): yazış, deyiş, gülüş, vuruş
• -dır, -dir, -dur, -dür (İcbar növ): yazdır, sildir, durdur, güldür
• -t (İcbar növ): qorxut, anlat, bəzət

Düzəltmə Zərflər

Zərflər də müxtəlif söz köklərinə şəkilçi artırmaqla düzəlir.

• -ca, -cə: yavaşca, sakitcə, türkcə
• -casına, -cəsinə: qəhrəmancasına, igidcəsinə
• -dan, -dən: ucadan, bərkdən, hərdən
• -yana, -anə: dostyana, şairanə
• -akı, -əki: yanakı, çəpəki
• -la, -lə: zorla, cəsarətlə
• -ən (alınma şəkilçi): daxilən, qəsdən

Düzəltmə Sözlər

Düzəltmə sözlər leksik şəkilçilərlə əmələ gələn sözlərdir. Leksik şəkilçilər çox maraqlıdır! Onlar köklərə qoşularaq yeni mənalı sözlər yaradır.

Nümunələr:

• məktəb-li (məktəb + -li şəkilçisi)
• qış-laq (qış + -laq şəkilçisi)
• baş-la(maq) (baş + -la şəkilçisi)