
HPV Nədir?

HPV (İnsan Papilloma Virusu), dəri və selikli qişa toxumalarını yoluxdura bilən, 200-dən çox növü olan geniş yayılmış bir virusdur. Adətən cinsi yolla yoluxur və bəzi növləri uşaqlıq boynu, penis, anus və boğaz xərçəngi kimi ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər.
HPV çox vaxt əlamət vermir; lakin genital ziyillərlə özünü göstərə bilər. Aşağı və yüksək riskli növləri mövcuddur. HPV peyvəndi, xərçəng riski daşıyan növlərə qarşı qoruyucudur. Diaqnoz üçün Pap Smear və HPV DNT testlərindən istifadə olunur. Müalicə, virusun səbəb olduğu əlamətləri nəzarətdə saxlamağa yönəlmişdir və erkən diaqnoz böyük əhəmiyyət daşıyır.
HPV Nədir?
HPV (İnsan Papilloma Virusu), dəri və selikli qişada infeksiyalara səbəb olan və 100-dən çox növü olan bir virus qrupudur. Çoxu zərərsiz olsa da, bəzi növləri uşaqlıq boynu, penis, vulva, boğaz və qırtlaq xərçəngi kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Adətən cinsi təmasla yoluxan HPV, bəzi insanlarda heç bir əlamət göstərmədən infeksiyaya səbəb ola bilər ki, bu da virusun fərq edilmədən yayılmasına gətirib çıxarır.
HPV əlamətləri arasında ən çox rast gəlinəni, bədənin fərqli bölgələrində, xüsusilə də genital bölgədə çıxan ziyillərdir. Bu ziyillər dərinin səthində qabarıq və ya düz formada əmələ gələ bilər və adətən ağrısızdır. Ancaq bəzən narahatlıq hissi verə bilərlər.
HPV mənşəli ziyillər təkcə genital bölgədə deyil, ağız və boğaz ətrafında da görülə bilər. Bu vəziyyət, xüsusilə oral təmas yolu ilə HPV-nin yoluxması zamanı ortaya çıxır və nadir də olsa, ağız və boğaz xərçənginə səbəb ola biləcək bir risk yaradır. Ziyillər hər zaman görünən olmaya bilər ki, bu da virusun fərq edilmədən yayılmasına gətirib çıxara bilər.
HPV-nin bəzi növləri xərçəngə səbəb olma riski daşıyır. Bu səbəbdən, HPV-yə qarşı qorunmaq məqsədilə hazırlanan HPV peyvəndi, xərçəngə səbəb ola bilən HPV növlərinə qarşı təsirli bir qoruyucu üsuldur.
Peyvənd, xüsusilə cinsi həyata başlamazdan əvvəl gənc yaş qruplarında tətbiq edildikdə ən yüksək qoruyuculuğu təmin edir; ancaq daha yuxarı yaş qruplarında da qoruma təmin edə bilər. HPV peyvəndi sayəsində, HPV-nin səbəb ola biləcəyi sağlamlıq riskləri böyük ölçüdə azaldıla bilər.
HPV Növləri Hansılardır?
HPV (İnsan Papilloma Virusu), dəri və selikli qişa toxumalarına təsir edən və 200-dən çox fərqli növü olan geniş yayılmış bir virusdur. Bu növlər bədəndə yaratdıqları təsirlərə görə aşağı riskli və yüksək riskli olmaqla iki əsas qrupda tədqiq edilir. Aşağı riskli növlər əsasən genital ziyil kimi xoşxassəli zədələnmələrə səbəb olurkən, yüksək riskli HPV növləri bəzi xərçəng növlərinin inkişafında mühüm rol oynayır.
Xüsusilə HPV 16 və HPV 18, uşaqlıq boynu xərçəngi hadisələrinin böyük əksəriyyətindən məsuldur. Bunlarla yanaşı, HPV 31, 33, 45, 52 və 58 kimi növlər də xərçəngə səbəb ola bilən yüksək riskli qrupda yer alır. HPV-nin növü, şəxsin daşıdığı risk səviyyəsini müəyyən etməkdə kritik əhəmiyyət daşıyır.
HPV növləri aşağıdakılardır:
- HPV 6 və 11: Genital ziyillərin ən çox yayılmış səbəbidir. Aşağı riskli hesab edilir və xərçəngə səbəb olma ehtimalı azdır.
- HPV 16 və 18: Uşaqlıq boynu xərçəngi və digər genital xərçənglərlə ən çox əlaqələndirilən yüksək riskli HPV növləridir. Xərçəngönü hüceyrə dəyişikliklərinə səbəb ola bilərlər.
- HPV 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68: Yüksək risk qrupundadır. Uşaqlıq boynu xərçəngindən başqa, anus, penis, vagina, vulva və ağız-boğaz bölgəsi xərçənglərində də təsirli ola bilərlər.
- HPV 26, 53, 66, 67, 70, 73, 82: Orta dərəcədə risk daşıyan növlərdir. Xərçəng inkişafı ilə birbaşa əlaqəli olmasa da, bəzi hallarda izlənilə bilər.
- HPV 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72, 81: Aşağı riskli hesab edilir. Genital bölgədə ziyil və yüngül zədələnmələrə səbəb ola bilər, xərçəngə çevrilmə ehtimalları olduqca aşağıdır.
Bir şəxsin hansı HPV növünə sahib olduğunun bilinməsi, onun izlənilməsində və lazımi tədbirlərin planlaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Zəruri hallarda mütəxəssis nəzarəti və müntəzəm skrininq testləri ilə bu risk idarə oluna bilər.
HPV Virusu Necə Yoluxur?
HPV virusu ən çox cinsi təmas yolu ilə yoluxur. Cinsi əlaqə zamanı şəxslərdən biri HPV virusu daşıyıcısıdırsa, virus digərinə də keçə bilər. Virusun yoluxması üçün hər hansı bir əlamətin olması vacib deyil.
HPV daşıyıcısı olan şəxs heç bir əlamət göstərməsə belə, yoluxdurucu ola bilər. Bu səbəbdən, cinsi partnyor sayının çox olduğu hallarda prezervativdən istifadə mühüm qorunma üsuludur, lakin prezervativ tam qorunma təmin etmir.
HPV-nin yoluxma yolları aşağıdakılardır:
- Hər növ cinsi əlaqə (vaginal, anal, oral)
- Dəri təması (xüsusilə genital bölgələr)
- Çox nadir də olsa, ortaq istifadə edilən tualetlər kimi səthlərdən yoluxma riski
HPV-nin yoluxmasından sonra əlamətlər illər sonra ortaya çıxa bilər. Bu da virusun fərq edilməsini və nəzarət altına alınmasını çətinləşdirir. Xüsusilə qadınlarda uşaqlıq boynu xərçəngi riskini artıra biləcəyindən, müntəzəm HPV testi etdirmək kritik əhəmiyyət daşıyır. HPV peyvəndi virusdan qorunmaq üçün təsirli bir üsuldur.
HPV Əlamətləri Nələrdir?
HPV infeksiyalarının çoxu əlamət vermədən öz-özünə yox olur. Ancaq bəzi hallarda virus bədəndə aktiv qalıb hüceyrə dəyişikliklərinə yol açaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. HPV əlamətləri virusun növünə görə dəyişir. Geniş yayılmış əlamətlər arasında genital bölgələrdə çıxan ziyillər və Pap Smear testlərində aşkar edilən hüceyrə dəyişiklikləri yer alır.
HPV-nin geniş yayılmış əlamətləri bunlardır:
- Genital, anus, vulva, penis və vagina ətrafında çıxan ziyillər
- Ağız və boğazda yaranan ziyillər
- Pap Smear testində aşkar edilən hüceyrə dəyişiklikləri (servikal displaziya)
Qadınlarda HPV Əlamətləri
Qadınlarda HPV infeksiyası adətən əlamət göstərmədən irəliləyir. Ancaq bəzi hallarda virus uşaqlıq boynu və genital bölgələrdə ziyil əmələ gəlməsinə və hüceyrə dəyişikliklərinə yol açaraq xərçəng riski yarada bilər. Müntəzəm skrininq testləri və erkən diaqnoz bu əlamətləri aşkar etmək baxımından çox vacibdir.
- Uşaqlıq boynunda hüceyrə dəyişiklikləri
- Vulva, anus və vagina divarlarında ziyil əmələ gəlməsi
- Serviks (uşaqlıq boynu) xərçənginin inkişafı
Kişilərdə HPV Əlamətləri
Kişilərdə HPV infeksiyası tez-tez genital bölgədə ziyil əmələ gəlməsi ilə özünü göstərir. Bununla birlikdə, virus ağız, boğaz və anus bölgəsində də ziyillərə və hüceyrə dəyişikliklərinə səbəb ola bilər. HPV əlamətlərini müşahidə etmək, mümkün sağlamlıq risklərini erkən fərq etməyin ən təsirli yollarından biridir.
- Penis, xayalar və anus ətrafında ziyillər
- Ağız və boğazda ziyillər və xərçəng riski
- Anus və penis bölgəsində anormal hüceyrə böyüməsi
HPV İnfeksiyasının Yayılmasını Artıran Amillər
HPV infeksiyasının yayılmasını ən çox artıran amillər arasında cinsi partnyor sayının çoxluğu və qorunmasız cinsi əlaqə yer alır. Həmçinin, immunitet sistemi zəif olan fərdlər HPV-yə qarşı daha həssasdır və infeksiyanın yayılma riskini artırır.
HPV-nin yayılmasını artıran amillər aşağıdakılardır:
- Cinsi fəaliyyətlər
- Qorunmasız cinsi əlaqə
- Erkən yaşda cinsi əlaqəyə başlama
- Zəif immunitet sistemi
- Siqaret istifadəsi
- Digər cinsi yolla ötürülən xəstəliklər (CYÖX)
- Şəxsi gigiyena çatışmazlığı
Zəif İmmunitet Sistemi İmmuniteti zəifləmiş fərdlər, xüsusilə HİV pozitiv olanlar və ya immunosupressiv dərmanlar istifadə edənlər, HPV infeksiyasına qarşı daha müdafiəsizdir.
Dəri Səthində Kəsiklər və Yaralar Genital və ya ağız bölgəsində kəsik və yaraları olan şəxslərdə HPV virusunun yoluxma riski daha yüksəkdir.
Çox Partnyorluluq Birdən çox cinsi partnyoru olan fərdlər, HPV virusuna yoluxma riski baxımından daha yüksək risk qrupundadır.
Digər Cinsi İnfeksiyalar Xlamidiya və süzənək kimi digər cinsi yolla ötürülən infeksiyalara sahib olan şəxslər, HPV virusuna daha asan yoluxa bilər.
Siqaret İstifadəsi Siqaret, xüsusilə qadınlarda HPV infeksiyasının servikal hüceyrələr üzərindəki təsirlərini artıraraq, xəstəliyin daha ciddi mərhələlərə çatmasına səbəb ola bilər.
HPV ilə Əlaqəli Xərçənglər
Bəzi HPV növləri yüksək risk qrupunda yer alaraq yoluxdurduqları bölgələrdə xərçəngə səbəb ola bilər. Bu növlər dəri və ya selikli qişadakı hüceyrələrə təsir edərək müxtəlif xərçəng növlərinin inkişafına səbəb olur.
HPV ilə əlaqəli xərçənglər arasında ən çox yayılanı uşaqlıq boynu xərçəngidir. Həmçinin, baş və boyun bölgəsində, xüsusilə ağız və boğazda, anus, vulva, vagina və penis xərçəngi kimi digər genital və oral bölgələrdə də HPV mənşəli xərçənglər görülə bilər. Bu xərçənglərin inkişaf riski, yüksək riskli HPV növləri ilə yoluxma halında artır.
HPV ilə əlaqəli xərçəng növləri arasında bunlar yer alır:
- Uşaqlıq boynu xərçəngi
- Vagina xərçəngi
- Vulva xərçəngi
- Penis xərçəngi
- Ağız və boğaz xərçəngi (xüsusilə orofaringeal xərçəng)
- Anus xərçəngi
Uşaqlıq Boynu Xərçəngi: Uşaqlıq boynu xərçəngi hadisələrinin demək olar ki, hamısı HPV virusundan qaynaqlanır.
Anal Xərçəng: Anal xərçənglərin 90%-dən çoxu HPV virusu mənşəlidir.
Vaginal Xərçəng: Nadir görülən vaginal xərçəng hadisələrinin təxminən 75%-nin səbəbi HPV infeksiyasıdır.
Vulva Xərçəngi: Vulva xərçənglərinin 70%-ə yaxını HPV infeksiyası səbəbindən yaranır.
Penis Xərçəngi: Penis xərçənglərinin 63%-ü HPV virusuna bağlıdır və nadir görülür.
Boğaz və Qırtlaq Xərçəngi: HPV-nin 16 və 18-ci növləri boğaz (orofaringeal) xərçəngi ilə əhəmiyyətli bir əlaqəyə malikdir və bu xərçəng hadisələrinin təxminən 70%-nin səbəbidir. Qırtlaq xərçəngi ilə əlaqəsi daha az aydındır, lakin bəzi tədqiqatlar HPV-nin bu xərçəngin inkişafında da rol oynaya biləcəyini göstərir.
HPV Virusundan Necə Qorunmaq Olar?
HPV virusundan qorunmağın bir çox təsirli yolu mövcuddur. Bu üsullar fərdlərin virusa qarşı qorunmasını təmin edərkən, ümumi sağlamlıqlarını qorumaq baxımından da böyük əhəmiyyət daşıyır. Uyğun tədbirlər görmək, HPV ilə əlaqəli xəstəlik riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
- HPV Peyvəndi Vurdurmaq: 9-15 yaş arası uşaqlar üçün HPV peyvəndi, virusdan qorunmağın ən təsirli yollarından biridir. Yetkinlər də 45 yaşına qədər peyvənd oluna bilər. Peyvənd, xərçəng riski daşıyan HPV növlərinə qarşı qoruma təmin edir.
- İmmunitet Sistemini Gücləndirmək: Balanslı qidalanma, müntəzəm idman və kifayət qədər yuxu ilə immunitet sistemi gücləndirilə bilər. Güclü immunitet bədənin müqavimətini artırır.
- Cinsi Əlaqə Zamanı Qorunmaq: Cinsi əlaqə zamanı prezervativ istifadəsi, HPV daxil olmaqla bir çox cinsi yolla ötürülən xəstəliyin yayılma riskini azaldır.
- Tək Partnyorluluq (Monoqamiya): Tək partnyorlu münasibətlər, HPV və digər cinsi yolla ötürülən infeksiyaların yoluxma ehtimalını azaldır.
- Genital Bölgə Təmizliyi: Cinsi əlaqədən əvvəl və sonra genital bölgənin gigiyenasına diqqət yetirmək infeksiya riskini azalda bilər.
- Siqaret Çəkməmək: Siqaret istifadəsi HPV-nin təsirlərini artıra bilər. Siqaretdən imtina etmək ümumi sağlamlıq vəziyyətini yaxşılaşdırır və xəstəlik riskini azaldır.
Bu tədbirlər, HPV virusuna qarşı qorunmaqla yanaşı, ümumi sağlamlıq baxımından da vacibdir.
Rəy Yaz