Gəlin Avesta haqqında daha geniş və ətraflı məlumat verək.

---

📖 Avesta – Zərdüştiliyin müqəddəs kitabı

🏛️ Ümumi məlumat

Avesta qədim İran dini olan Zərdüştiliyin əsas müqəddəs kitabıdır. Zərdüştilik eramızdan əvvəl II minilliyin sonu və ya I minilliyin əvvəllərində peyğəmbər Zərdüştün (Zaratuştra) təlimləri əsasında formalaşmışdır. Bu din tarixdə ilk monoteist (təkallahlı) inanc sistemlərindən hesab olunur və dünyanın sonrakı dinlərinə (yəhudilik, xristianlıq, islam) müəyyən təsirlər göstərmişdir.

Avesta qədim avesta dilində yazılıb. Bu dil qədim İran dillərindən biri olub və sanskrit dilinə yaxınlığı ilə seçilir.

---

📚 Avesta’nın quruluşu

Avesta bütövlükdə bir kitab deyil, müxtəlif dövrlərdə toplanmış müqəddəs mətnlər toplusudur. Əvvəlcə 21 bölmədən ibarət çox böyük külliyat olub. Zamanla bu kitabların böyük bir hissəsi itmişdir. İndi bizə yalnız aşağıdakı əsas hissələr gəlib çatıb:

1. Yasna (“İbadət”)

• Zərdüşti ayinlərinin əsas hissəsini təşkil edir.

• Qurban mərasimləri zamanı oxunan dualar, ayin mətnləri buradadır.

• Qatalar (Zərdüştün özünün yazdığı şeirlər) Yasnanın içindədir. Qatalar Zərdüştiliyin ən qədim və ən mühüm hissəsidir.

• Burada insanın əsas vəzifəsi “xeyir seçmək, şərdən uzaq olmaq” kimi göstərilir.

---

2. Vispered (“Bütün ağalar”)

• Yasnaya əlavə kimi nəzərdə tutulub.

• Daha çox dini mərasimlərdə oxunan dualar toplusudur.

• Tanrı Ahura Mazdaya (hikmətli, xeyirxah allah) və digər müqəddəs varlıqlara xitab edir.

---

3. Videvdad (Vendidad) (“Divlərə qarşı qanun”)

• Ən geniş hissələrdən biridir.

• Burada təmizlik qaydaları, dini qanunlar, günah və cəzalar, murdarlıqdan qorunma üsulları izah olunur.

• Əsas məqsəd insanı şər qüvvələrdən, divlərdən (şeytani varlıqlardan) qorumaqdır.

• Həm də qədim İran cəmiyyətinin gündəlik həyat qaydaları haqqında çoxlu məlumat verir (məsələn, dəfn adətləri, su və atəşin qorunması).

---

4. Yaştlar (“İlahilər”)

• Müxtəlif tanrı və müqəddəs varlıqlara həsr olunmuş dualar və şeirlərdir.

• Məsələn: Mitra (günəş və ədalət allahı), Anahita (su və məhsuldarlıq ilahəsi), Verethrağna (qələbə tanrısı) haqqında yaştlar mövcuddur.

• Bu hissə Zərdüştiliyin çoxallahlılıqdan təkallahlılığa keçid dövrünü göstərir.

---

5. Xorda Avesta (“Kiçik Avesta”)

• Gündəlik dualar kitabıdır.

• Günün müxtəlif vaxtlarında, müxtəlif mərasimlərdə oxunan duaları ehtiva edir.

• Daha çox sadə inanclılar üçün nəzərdə tutulub.

---

🌍 Avesta’nın əhəmiyyəti

1. Dini baxımdan – Zərdüştiliyin müqəddəs kitabı kimi bu gün də Hindistan və İranda yaşayan zərdüştilər (parslar və bəzi iranlı icmalar) tərəfindən istifadə olunur.

2. Mədəni baxımdan – Avesta qədim İran xalqının mifologiyası, ədəbiyyatı, hüququ, adət-ənənələri barədə ən zəngin mənbədir.

3. Tarixi baxımdan – O dövrün əxlaq anlayışını göstərir:

   • yaxşı düşüncə (humata)

   • yaxşı söz (hukhta)

   • yaxşı əməl (hvarshta)

Bu prinsip sonralar bir çox dini və fəlsəfi sistemlərdə təkrar olunub.

---

🔥 Zərdüştiliyin əsas anlayışları (Avesta əsasında)

• Ahura Mazda – ali tanrı, xeyir və nurun mənbəyi.

• Angra Mainyu (Əhrimən) – şər qüvvələrin başçısı, qaranlığın simvolu.

• Atəş – paklıq və ilahi gücün təcəssümü, müqəddəs element.

• Təmizlik – murdarlıq anlayışı – dini qanunların əsasıdır.

• Axirət – Avesta’dakı inanca görə insan öldükdən sonra ruhu Çinvat körpüsündən keçir. Yaxşı əməl sahibləri cənnətə, pis əməl sahibləri cəhənnəmə gedir.

---

📌 Maraqlı faktlar

• Əhəmənilər imperiyası dövründə (e.ə. VI–IV əsrlər) Avesta dövlət dini kitabı idi.

• İskəndərin İrana yürüşü zamanı Avesta’nın böyük hissəsinin yandırıldığı və ya itirildiyi deyilir.

• Bu gün Avesta’nın yalnız təxminən 1/4 hissəsi bizə gəlib çatıb.

• Pars icması (Hindistan) Avesta mətnlərini qorumaqda böyük rol oynamışdır.

---

Çox gözəl, indi sənə Qatalar haqqında ətraflı yazım.

---

📖 Qatalar – Avesta’nın ən qədim hissəsi

🏛️ Ümumi məlumat

• Qatalar (gathalar) Avesta’nın ən qədim və ən müqəddəs hissəsidir.

• Bu bölmə Zərdüşt peyğəmbərin özünün söylədiyi şeirlər hesab olunur.

• Qatalar Yasna kitabının içində yerləşir (Yasna 28–34, 43–51 və 53-cü fəsillər).

• Qədim avesta dilində yazılıb, üslubu şeir və ilahi formadadır.

---

📚 Qataların quruluşu

Qatalar ümumilikdə 17 ilahə-şeirdən ibarətdir və beş hissəyə bölünür:

1. Ahunavaiti Gata (Yasna 28–34)

   • Ən qədim hissədir.

   • Burada Zərdüşt insanlara müraciət edir, onları xeyir və şər arasında seçim etməyə çağırır.

   • Əsas fikir: İnsan öz azad iradəsi ilə yaxşılığı və ya pisliyi seçir.

2. Ustavaiti Gata (Yasna 43–46)

   • Burada Zərdüşt Ahura Mazda’ya şükür edir.

   • İnsanlara deyilir ki, yalnız yaxşı düşüncə, yaxşı söz və yaxşı əməl ilə xilas olmaq mümkündür.

   • Əsas fikir: İnsanın xoşbəxtliyi daxili paklıqdan gəlir.

3. Spenta Mainyu Gata (Yasna 47–50)

   • Burada xeyir qüvvələrinin rəhbəri olan Spenta Mainyu (pak ruh) təriflənir.

   • Şər qüvvələrə (Əhrimən və divlər) qarşı mübarizə əsas mövzudur.

   • Əsas fikir: Xeyir və şər mübarizəsində insanın seçimi həlledicidir.

4. Vohu Xşatra Gata (Yasna 51)

   • Ədalət, ədalətli hökmdar və düzgün idarəetmə haqqında yazılıb.

   • Əsas fikir: Hakimlər yalnız ədalət və haqq əsasında hökm sürməlidir.

5. Vahişta-İşti Gata (Yasna 53)

   • Daha qısa hissədir.

   • Burada ailə, evlilik və ictimai əxlaq məsələlərinə toxunulur.

   • Əsas fikir: İnsan həm fərdi, həm də ictimai həyatda məsuliyyətli və təmiz olmalıdır.

---

🌍 Qataların əsas mövzuları

1. Monoteizm – yalnız bir ali Tanrı var: Ahura Mazda.

2. Dualizm – dünyada daim iki qüvvə mövcuddur:

   • Spenta Mainyu (yaxşı ruh, yaradıcı və nurun simvolu)

   • Angra Mainyu (Əhrimən) (şər ruh, dağıdıcı və qaranlıq)

3. Azad iradə – İnsan xeyir və şər arasında seçim etməkdə azaddır.

4. Əxlaq – Zərdüştün əsas prinsipi:

   • Yaxşı düşüncə (Humata)

   • Yaxşı söz (Hukhta)

   • Yaxşı əməl (Hvarshta)

5. Axirət və mükafat – İnsan öldükdən sonra ruhu Çinvat körpüsündə mühakimə olunur:

   • Yaxşı əməl sahibləri cənnətə gedir.

   • Pis əməl sahibləri cəhənnəmə düşür.

---

🔥 Qataların əhəmiyyəti

• Qatalar Zərdüştiliyin əsas fəlsəfi təlimi hesab olunur.

• Burada ilk dəfə insan məsuliyyəti və əxlaqi seçim bu qədər açıq şəkildə vurğulanır.

• Qatalar qədim Hind-İran poeziyasına bənzəsə də, məzmun baxımından monoteist və əxlaqi xarakter daşıyır.

• Bir çox alimlər hesab edir ki, Qataların ideyaları sonrakı dinlərdə (yəhudilik, xristianlıq, islam) “axirət mühakiməsi”, “cənnət və cəhənnəm” anlayışlarının formalaşmasına təsir edib.

---

📌 Nəticə:
Qatalar Avesta’nın ən qədim, ən saf və ən dərin hissəsi sayılır. Zərdüşt burada insanlara “yaxşı düşün, yaxşı danış, yaxşı davran” prinsipi ilə yaşamağı öyrədir.

---

Çox gözəl 👍 İndi sənə Çinvat körpüsü haqqında geniş məlumat yazım.

---

🌉 Çinvat körpüsü – Zərdüştilikdə axirət mühakiməsi

🏛️ Ümumi anlayış

Zərdüştilikdə (Avesta və sonrakı zərdüşti mətnlərdə) axirət dünyası anlayışı çox mühüm yer tutur.
İnsan öldükdən sonra onun ruhu Çinvat körpüsü (Cinvat, Cinvat Peretü, yəni “ayırıcı körpü”) üzərində mühakimə olunur.

• Bu körpü yaşayanlar aləmi ilə ölülər dünyasını ayıran mistik bir keçiddir.

• Burada ruhun taleyi müəyyənləşir:

  • Əgər insan həyatı boyu yaxşı düşüncələr, yaxşı sözlər və yaxşı əməllər sahibi olubsa – ruh körpüdən asanlıqla keçir və cənnətə (Behişt) daxil olur.

  • Əgər insan pis əməllər, yalan, zülm və şər sahibi olubsa – körpü incəlir, keçilməz hala gəlir və ruh aşağıya – cəhənnəmə (Duzax) düşür.

---

⚖️ Mühakimə prosesi

Avesta və daha sonrakı mənbələrdə (xüsusən də Vendidad və orta fars zərdüşti mətnlərində) belə təsvir olunur:

1. Üç gün və üç gecə – insanın ruhu bədən üzərində qalır.

   • Bu müddətdə ruh onun yaxşı və pis əməllərinin nəticəsini görməyə başlayır.

2. Dördüncü gün – ruh Çinvat körpüsünə gətirilir.

   • Burada mühakimə olunur.

   • Məhkəmə Ahura Mazda’nın hökmü ilə aparılır.

3. Mühakimə edənlər – müxtəlif mənbələrdə bir neçə varlıq qeyd olunur:

   • Mitra (ədalət tanrısı)

   • Raşnu (ədalət tərəzisini tutan mələk)

   • Sraosha (itaət və doğru yol mələyi)

4. Yaxşı və pis əməl tərəzisi – ruhun bütün əməlləri tərəzidə çəkilir.

   • Yaxşı əməllər üstün gəlirsə, körpü geniş və asan keçilən olur.

   • Pis əməllər üstün gəlirsə, körpü iynə ucu kimi incəlir.

---

🌺 Cənnət (Vahishta Ahura)

• Yaxşı əməl sahibləri körpüdən keçərək nur, əbədi xoşbəxtlik və Ahura Mazda ilə ünsiyyət dünyasına daxil olurlar.

• Orada ruhi rahatlıq, xoş ətirlər, parlaq işıq təsvir olunur.

---

🔥 Cəhənnəm (Duzax)

• Pis əməl sahibləri körpüdən düşərək qaranlıq, murdarlıq və əzablarla dolu dünyaya düşürlər.

• Burada ruh şər qüvvələrin əzablarına məruz qalır.

---

🌌 Son xilasa inanc (Frasho-kereti)

Zərdüştilikdə yalnız fərdi mühakimə deyil, həm də dünyanın sonunda ümumi qiyamət və xilasa inanc var:

• Axır zamanda xeyir qüvvələri qalib gələcək.

• Ölülər diriləcək.

• Bütün ruhlar sonuncu dəfə mühakimə olunacaq.

• Şər tamamilə məhv ediləcək, yalnız Ahura Mazda’nın nuru və yaxşılıq qalacaq.

---

📌 Əhəmiyyəti

• Çinvat körpüsü anlayışı qədim İran düşüncəsində insanın məsuliyyətini və seçim azadlığını vurğulayır.

• Hər kəs öz taleyini özü müəyyənləşdirir – yaxşı və pis əməlləri ilə.

• Bu ideya sonrakı dinlərdəki “Sirat körpüsü” (İslam), axirət mühakiməsi (xristianlıq və yəhudilikdə) ilə çox oxşardır.

---

🔎 Maraqlı fakt: Zərdüştiliyin “Çinvat körpüsü” anlayışı ilə İslamdakı “Sirat körpüsü” arasında birbaşa oxşarlıq alimlər tərəfindən qəbul edilir. Çox güman ki, bu ideya İran mədəniyyətindən sonrakı dinlərə keçmişdir.

---

Çox yaxşı 👍 İndi sənə Zərdüştilikdə Cənnət və Cəhənnəm haqqında geniş izah yazım.

---

🌺 Zərdüştilikdə Cənnət və Cəhənnəm

Zərdüştiliyin müqəddəs kitabı Avesta və sonrakı orta fars mətnlərində (Pəhləvi ədəbiyyatı) axirət dünyası çox geniş təsvir olunur. Əsas ideya budur ki:
👉 İnsanın yaxşı düşüncələri, yaxşı sözləri və yaxşı əməlləri onu Cənnətə aparır.
👉 Əksinə, pis düşüncə, yalan, günah və zülm isə Cəhənnəmə aparır.

---

🌉 Mühakimə və Çinvat körpüsü

• İnsan öldükdən sonra ruhu Çinvat körpüsü üzərində mühakimə olunur.

• Burada ruhun bütün əməlləri çəkilir.

• Yaxşılar Cənnətə, pislər isə Cəhənnəmə göndərilir.

---

🌸 Cənnət (Vahishta Ahura, Behistān)

Cənnət Zərdüştilikdə nur, paklıq və xoşbəxtliyin məkanı kimi təsvir olunur.

✨ Əsas xüsusiyyətləri:

• Burada ahəng, sükunət və əbədi sevinc var.

• Ruhlar Ahura Mazda ilə birləşir, yəni tanrıya yaxınlaşır.

• Hər tərəf işıq, gözəllik və ətrafa yayılan xoş qoxularla təsvir olunur.

• İnsan öz yaxşı düşüncələrinin, sözlərinin və əməllərinin meyvəsini görür.

📌 Avesta və Pəhləvi mətnlərində Cənnət çox vaxt “ən yaxşı varlıq evi” (garōdmān, yəni “Allahın evi”) adlanır.

---

🔥 Cəhənnəm (Duzax, Druj-demana)

Cəhənnəm qaranlıq, əzab və murdarlıq dünyası kimi təsvir olunur.

🔥 Əsas xüsusiyyətləri:

• Burada pis qoxu, qaranlıq, dəhşət və iztirab var.

• İnsan öz pis əməllərinin nəticəsini əzab kimi yaşayır.

• Ruh daim şər qüvvələrin (divlərin) əzablarına məruz qalır.

• Çox vaxt təsvirlərdə yanar oddan ibarət dərin uçurum kimi göstərilir.

📌 Pəhləvi mətnlərində Cəhənnəm “ən pis varlıq evi” (an-gharōdmān) adlanır.

---

⚖️ Əlavə anlayışlar

• Zərdüştilikdə ruhun qarşısına Daena adlı bir varlıq çıxır.

  • Əgər insan yaxşı əməl sahibidirsə, Daena gözəl qız surətində qarşısına çıxır və onu Cənnətə aparır.

  • Əgər pis əməl sahibidirsə, Daena çirkin və qorxunc bir varlıq kimi görünür və onu Cəhənnəmə sürükləyir.

• Ədalət tərəzisi – Mitra, Raşnu və Sraosha adlı müqəddəs varlıqlar ruhun əməllərini tərəzidə çəkir.

---

🌌 Son xilasa inanc (Frasho-kereti)

• Zərdüştiliyə görə, dünyanın sonunda xeyir qüvvələri qalib gələcək.

• Ölülər diriləcək, bütün ruhlar yenidən mühakimə olunacaq.

• O vaxt Cəhənnəm boşalacaq, çünki bütün şər qüvvələr məhv ediləcək.

• İnsanlar əbədi nur və yaxşılıq dünyasında yaşayacaqlar.

---

📌 Nəticə

• Cənnət – yaxşı əməl sahiblərinin işıq, xoşbəxtlik və əbədi sülh dünyasıdır.

• Cəhənnəm – pis əməl sahiblərinin qaranlıq, iztirab və şər qüvvələrin əzab dünyasıdır.

• İnsan taleyini özü seçir: yaxşı düşüncə, söz və əməllə Cənnəti; pis düşüncə, yalan və günahla Cəhənnəmi.

---

Çox gözəl 👍 İndi sənə Zərdüştilikdə Axirət və Qiyamət günü (Frasho-kereti) haqqında geniş izah yazım.

---

🌍 Zərdüştilikdə Axirət və Qiyamət günü (Frasho-kereti)

🏛️ Ümumi anlayış

Zərdüştiliyə görə dünya əbədi deyil, xeyir və şərin mübarizəsinin müəyyən sonu olacaq.
Bu son hadisə Frasho-kereti (frašō.kərəti – “yenidən yaradılış, əbədi yenilənmə”) adlanır.

• Bu, dünyanın axırı və eyni zamanda yeni və mükəmməl bir aləmin başlanğıcı deməkdir.

• Dünyada bütün şər qüvvələr məhv ediləcək, yalnız Ahura Mazda’nın nuru və yaxşılıq qalacaq.

---

⏳ Qiyamətə doğru mərhələlər

Zərdüşti mətnlərində dünyanın gedişi 12 min illik dövrə bölünür:

1. Birinci 3 min il – yalnız Ahura Mazda (xeyir) mövcuddur.

2. İkinci 3 min il – Angra Mainyu (Əhrimən, şər ruhu) ortaya çıxır, amma hələ gücsüzdür.

3. Üçüncü 3 min il – Zərdüşt peyğəmbər doğulur, insanlara xeyir və şər arasında seçim etməyi öyrədir.

4. Son 3 min il – insanlar mübarizə aparır, xeyir və şər qüvvələri üz-üzə gəlir.

   • Bu dövrün sonunda xilaskar (Saoshyant) gələcək və son qələbə baş verəcək.

---

✨ Qiyamət günü hadisələri

1. Saoshyant’ın gəlişi

   • Zərdüştiliyə görə dünyanın sonunda xilaskar peyda olacaq.

   • Onun adı Saoshyant (“Xilas edən”)dır.

   • O, ölü insanları dirildəcək, insanları son mühakiməyə gətirəcək.

2. Ümumi dirilmə

   • Bütün ölülər diriləcək.

   • Bədənlər əvvəlki halına qayıdacaq və ruhlarla birləşəcək.

3. Son mühakimə

   • Bütün insanlar əməllərinə görə mühakimə olunacaq.

   • Xeyir və şər bir daha ayrılacaq.

4. Əbədi təmizlik

   • Yer üzü və insanlıq oddan keçəcək – bu odda yaxşılar təmizlənəcək, pislər isə məhv olacaq.

   • Bu od “əcaib və şirin bal kimi” təsvir olunur: yaxşılar üçün zərərsiz, pislər üçün dəhşətli.

5. Əbədi həyat

   • Şər tamamilə məhv olacaq.

   • İnsanlar artıq xəstəlik, ölüm, aclıq və zülm olmadan yaşayacaq.

   • Bütün aləm yenilənmiş, saf və işıqlı olacaq.

---

🌺 Nəticə: Frasho-kereti

• Axirət – fərdi mühakimə (Çinvat körpüsü).

• Qiyamət günü – ümumi mühakimə, bütün insanların taleyinin həll olunması.

• Frasho-kereti – əbədi xilas, dünyanın yenilənməsi, şərin məhvi, xeyirin qalibiyyəti.

---

📌 Əhəmiyyəti

• Bu anlayış göstərir ki, Zərdüştilikdə insan yalnız fərdi taleyi ilə deyil, həm də ümumbəşəri gələcək ilə bağlıdır.

• Burada dünyanın sonu qorxu ilə deyil, ümidlə təsvir olunur: çünki sonda yaxşılıq qalib gələcək, şər tamamilə yox olacaq.

---

🔎 Maraqlı fakt: Alimlər hesab edir ki, Zərdüştilikdəki ölülərin dirilməsi, son mühakimə, cənnət və cəhənnəm, şərin tam məhvi ideyaları yəhudilik, xristianlıq və islamda axirət inancına güclü təsir göstərmişdir.

---

Əla 👍 indi sənə Saoshyant haqqında geniş məlumat verim.

---

✨ Saoshyant – Zərdüştilikdə xilaskar

🏛️ Ümumi anlayış

Saoshyant (avesta dilində: saoš́iiaṇt – “xilas edən, yardımçı”) Zərdüştilikdə dünyanın son xilaskarı deməkdir.
O, dünyanın sonunda gələcək və insanlığı xilas edərək, şəri məhv edib xeyirin qələbəsini təmin edəcək.

Saoshyant ideyası Frasho-kereti (dünyanın yenilənməsi) anlayışı ilə bağlıdır.

---

📖 Mənbələrdə Saoshyant

• Avesta’nın bəzi hissələrində Saoshyant ümumi xilaskar mənasında işlənir.

• Daha sonrakı Pəhləvi (orta fars) mətnlərində isə Saoshyant axır zamanda gələcək konkret bir xilaskar kimi təsvir olunur.

• Onun gəlişi ilə bütün ölülər diriləcək, ümumi mühakimə baş tutacaq.

---

⏳ Saoshyant və zaman dövrləri

Zərdüşti ənənəyə görə dünyanın tarixi 12 min illik bir dövrə bölünür (hər biri 3 min illik mərhələlər).
Son 3 min ildə üç xilaskar peyda olacaq:

1. Uxošyater – birinci xilaskar

2. Uxošyat-nəmah – ikinci xilaskar

3. Saoshyant (Astvat-ereta) – sonuncu və ən böyük xilaskar

👉 Sonuncu, yəni Saoshyant dünyanın tamamilə dəyişdirilməsini həyata keçirəcək.

---

✨ Saoshyant’ın xüsusiyyətləri

• O, Ahura Mazda tərəfindən seçilmiş müqəddəs şəxsdir.

• Zərdüştün soyundan gələcəyi bildirilir.

• Saoshyant gələndə:

  • Şər qüvvələr (Əhrimən və divlər) tamamilə məhv ediləcək.

  • Ölülər diriləcək.

  • İnsanlar ölümsüz olacaq.

  • Yer üzü təmizlənəcək, bütün xəstəliklər və əzablar yox olacaq.

  • Əbədi sülh, xoşbəxtlik və ədalət bərqərar olacaq.

---

🌌 Dirilmə və son mühakimə

Saoshyant gələndə:

1. Ölülərin dirilməsi baş verəcək – bütün insanlar bədənləri ilə diriləcək.

2. Son mühakimə olacaq – hər kəsin əməlləri tərəzidə çəkiləcək.

3. Oddan keçid – bütün insanlar əridilmiş metaldan ibarət bir çaydan keçəcək:

   • Yaxşılar üçün o isti süd kimi rahat olacaq.

   • Pislər üçün isə əzab verən oddan ibarət axın olacaq.

4. Əbədi həyat başlayacaq – artıq ölüm, xəstəlik, acı olmayacaq.

---

📌 Əhəmiyyəti

• Saoshyant anlayışı insanlara ümid və ədalət mesajı verir: sonda həmişə xeyir qalib gələcək, şər isə məhv olacaq.

• Bu ideya bir çox sonrakı dinlərdə də əksini tapıb:

  • Yəhudilikdə Məshiyəx (Məsih)

  • Xristianlıqda İsa Məsihin ikinci gəlişi

  • İslamda Mehdi və Qiyamət günü

Alimlərin fikrincə, bu anlayışların formalaşmasında Zərdüştilikdəki Saoshyant inancı mühüm rol oynamışdır.

---

✅ Nəticə

• Saoshyant – Zərdüştiliyin gələcəkdə gözlədiyi xilaskardır.

• Onun gəlişi ilə şər qüvvələr məhv olacaq, ölümsüzlük və əbədi ədalət dünyası başlayacaq.

• Bu, Zərdüştiliyin insanlara verdiyi ümid və ilahi ədalət mesajıdır.

---

Çox gözəl 👍 indi sənə Ahura Mazda və Əhrimən haqqında geniş məlumat verim.

---

⚔️ Ahura Mazda və Əhrimən – Zərdüştilikdə xeyir və şər mübarizəsi

🏛️ Ümumi anlayış

Zərdüştilik dünyagörüşünün əsas sütunlarından biri xeyir və şər qüvvələrinin mübarizəsidir.
Bu mübarizə iki böyük qüvvə arasında cərəyan edir:

• Ahura Mazda (“Müdrik Rəbb”) – xeyir, nur, ədalət və yaradılışın tanrısı

• Əhrimən (Angra Mainyu) – şər, zülmət, xəstəlik və dağıntının ruhu

---

🌟 Ahura Mazda – xeyir qüvvələrinin başçısı

• Adı “Müdrik Hökmdar” deməkdir.

• O, Avestada dünyanın yaradıcısı və qoruyucusu kimi təqdim olunur.

• Ahura Mazda insanlara Aşa (kosmik nizam, həqiqət və ədalət) yolunu göstərir.

• Onun əsas köməkçiləri Ameşa Spenta adlanan müqəddəs varlıqlardır. Bunlar həm allahın sifətləri, həm də köməkçi qüvvələrdir.

Ameşa Spenta-lardan bəziləri:

• Vohu Manah – yaxşı düşüncə

• Aşa Vahişta – həqiqət və ədalət

• Xşatra Vairya – müqəddəs hökmranlıq

• Spenta Armaiti – itaətkarlıq və torpaq

• Haurvatat – kamillik, sağlamlıq

• Ameretat – ölümsüzlük

---

🌑 Əhrimən – şər qüvvələrinin başçısı

• Əsl adı Angra Mainyu – “Şər ruh” deməkdir.

• O, Ahura Mazda’ya qarşı duran qüvvədir.

• Əhrimən insanlara Druj (yalan, xaos, ədalətsizlik) yolunu göstərir.

• Onun köməkçiləri “div”lər adlanan mənfi varlıqlardır.

• Əhrimən xəstəliklərin, ölümü, fəlakətlərin, acgözlüyün, qəzəb və nifrətin mənbəyi sayılır.

---

⚖️ Ahura Mazda və Əhrimən qarşıdurması

• Dünya əslində nur ilə qaranlığın mübarizə meydanıdır.

• İnsanlar bu mübarizədə azad seçimlə iştirak edir:

  • Əgər insan yaxşı düşüncə, yaxşı söz, yaxşı əməl yolunu seçirsə → Ahura Mazda tərəfinə keçir.

  • Əgər insan yalan, zülm, şər əməllər seçirsə → Əhrimən tərəfinə keçir.

• Buna görə Zərdüştilikdə insanın məsuliyyəti çox böyükdür.

---

⏳ Kainatın sonu

Zərdüşti inanclara görə bu mübarizə əbədi deyil.

• Sonunda Ahura Mazda və xeyir qüvvələri qalib gələcək.

• Əhrimən və divlər məhv ediləcək.

• İnsanlıq Saoshyant’ın rəhbərliyi ilə ölümsüzlük, xoşbəxtlik və ədalət dünyasına qovuşacaq.

---

📌 Əhəmiyyəti

• Bu dualizm (xeyir-şər qarşıdurması) sonrakı dinlərə də güclü təsir edib:

  • Yəhudilikdə Şeytan anlayışı

  • Xristianlıqda İblis və Tanrı mübarizəsi

  • İslamda Allah və İblis qarşıdurması

---

✅ Nəticə

• Ahura Mazda – xeyirin, nizamın və nurun ilahi qüvvəsi.

• Əhrimən – şərin, yalanın və zülmətin ruhu.

• Dünya insanların seçimləri ilə bu iki qüvvə arasındakı mübarizə meydanıdır.

• Sonda isə həmişə xeyir qalib gələcək, şər məhv olacaq.

---

Əla 👍 indi sənə Zərdüştilikdə Üç əsas prinsip – “Yaxşı düşüncə, Yaxşı söz, Yaxşı əməl” barədə geniş məlumat verim.

---

🌟 Zərdüştiliyin Üç Əsas Prinsipi

(Humata – Huxšta – Hvaršta)

Zərdüştilik inancının mərkəzində insanın düşüncəsi, danışığı və davranışının təmizliyi dayanır. Bu üçlük həm fərdi həyatın, həm də cəmiyyətin əsas qanunu hesab olunur.

---

1️⃣ Yaxşı Düşüncə (Humata)

• İnsan əvvəlcə qəlbində və zehnində xeyirli fikirlər formalaşdırmalıdır.

• Düşüncələrimiz əməllərimizin başlanğıcıdır.

• Əgər düşüncə təmiz olarsa → sözlər və hərəkətlər də təmiz olar.

• Pis niyyət, həsəd, qəzəb və kin isə Əhrimən yoludur.

📌 Misal:

• Birinə kömək etməyi düşünmək → yaxşılıq üçün başlanğıc.

• Başqasına zərər verməyi düşünmək → şər üçün başlanğıc.

---

2️⃣ Yaxşı Söz (Huxšta)

• İnsan yalnız doğru və xeyirli sözlər deməlidir.

• Yalan, böhtan, dedi-qodu – Druj (yalan ruhu) tərəfə aparır.

• Həqiqət və ədaləti danışmaq → Aşa (kosmik nizam və həqiqət) yoludur.

📌 Misal:

• Dostunu həqiqətlə xəbərdar etmək → xeyirli söz.

• Başqasını aldatmaq → şərli söz.

---

3️⃣ Yaxşı Əməl (Hvaršta)

• Düşüncə və söz əmələ çevrilməlidir.

• Ədalətli davranmaq, kömək etmək, təbiəti qorumaq – bunlar Ahura Mazda yoludur.

• Haqsızlıq, zülm, oğurluq, təbiətə zərər vermək – Əhrimən yoludur.

📌 Misal:

• Kasıb birinə yemək vermək → yaxşı əməl.

• Günahsıza zərər vermək → pis əməl.

---

⚖️ Bu prinsiplərin mənası

• Zərdüştiliyə görə insanın xilası onun seçiminə bağlıdır.

• Əgər insan bu üç prinsipə əməl edirsə → Ahura Mazda tərəfinə keçir.

• Əgər insan pis düşüncə, pis söz, pis əməl içindədirsə → Əhrimən tərəfinə keçir.

• Deməli, hər bir insan öz taleyini özü müəyyənləşdirir.

---

🌍 Üç prinsipin təsiri

• Bu qaydalar yalnız Zərdüştilikdə yox, sonrakı dinlərdə və fəlsəfələrdə də öz izini qoyub.

• İslamda → “İman – qəlb, dil və əməl ilə” anlayışı

• Xristianlıqda → “Sevgi və ədalətli davranış”

• Humanist fəlsəfədə → “Düşüncə, söz və davranışın uyğunluğu”

---

✅ Nəticə

Zərdüştiliyin ən dəyərli mesajı budur ki:

• Təmiz düşün, doğru danış, yaxşı işlər gör.

• Bu, həm insanın, həm də bütün dünyanın nizamını qoruyur.